Phân Tích Ai Đã Đặt Tên Cho Dòng Sông Chi Tiết Nhất

I. Tóm tắt về tác giả, tác phẩm

1. Đôi nét về tác giả

– Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những cây bút viết kí xuất chúng của văn học Việt Nam giai đoạn hiện đại.

Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường

– Với sở trường về kí, tác giả đem đến cho bạn đọc vốn kiến thức uyên bác qua hệ thống ngôn từ và góc nhìn tinh tế.

Xem thêm: Hướng Dẫn Soạn Bài Hai Đứa Trẻ Ngắn Gọn

2. Về tác phẩm

– “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một trong rất nhiều tác phẩm nổi bật cho phong cách kí của tác giả. Tác phẩm ca ngợi những vẻ đẹp riêng dòng sông Hương chảy qua xứ Huế bằng góc nhìn đầy tinh tế với thiên nhiên và con người để thấy hết tầm trí tuệ với những kiến thức uyên thâm về lịch sử, văn hóa phong phú, đa dạng và cả tâm hồn đậm chất thơ.

II. Hướng dẫn phân tích tác phẩm

1. Vẻ đẹp của Sông Hương hiện lên như thế nào trong lời văn của tác giả?

– Viết về dòng sông Hương xứ Huế, Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện trong chất thơ của ông sự hiểu biết rộng lớn về thế giới xung quanh trong nhiều lĩnh vực: văn hóa, văn học, lịch sử, địa lí và nghệ thuật… Nhà văn đã cung cấp cho người đọc nguồn thông tin phong phú, thú vị để hiểu sâu sắc hơn về sông Hương, về vẻ đẹp thiên nhiên cùng con người xứ Huế.

* Vẻ đẹp sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên (địa lý):

– Hành trình của dòng sông: nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” gây tò mò cho người đọc với câu hỏi về nguồn gốc dòng sông và khi đi dọc theo quá trình đi khám phá dòng sông, tác giả cũng tìm thấy được cội nguồn của sông Hương:

Sông Hương chiều tà

+ Thượng nguồn con sông toát lên vẻ đẹp kỳ vĩ: chảy “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn…”; “phóng khoáng và man dại”.
+ Khi chảy khỏi phạm vi trong vùng đại ngàn, sông Hương chuyển dòng, ẩn mình trong cuộc hành trình giữa lòng Trường Sơn, “ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng” => Vẻ đẹp dữ dội và hùng vĩ của sông Hương mà ít ai biết đến khi lẫn vào giữa rừng già đại ngàn.

Sông Hương trở nên dịu dàng đến lạ khi chảy qua vùng núi rừng hiểm trở: “uốn mình theo những đường cong thật mềm”. “Dòng sông mềm như tấm lụa”, cứ thế êm đềm trôi đi giữa hai dãy đồi như thành quách, chảy qua các lăng tẩm đồ sộ, qua chùa Thiên Mụ và “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”.
-> Tất cả những gì thiên nhiên ban tặng cho dòng sông Hương xứ Huế là tinh túy và tuyệt vời nhất để rồi dòng sông như trở thành “người mẹ phù sa” và mang trong mình vẻ đẹp “dịu dàng và trí tuệ”.

+ Khi chảy đến giữa thành phố Huế, dòng sông bỗng dịu dàng, tĩnh lặng, lững lờ trôi thật chậm, in cả bóng cầu Tràng Tiền trông từ phía xa nhỏ nhắn như “những vành trăng non”.
+ Xuôi về phía dưới Cồn Hến “quanh năm mơ màng trong sương khói”, hòa cùng màu xanh bao trùm của thôn Vĩ Dạ, sông Hương mang vẻ đẹp huyền ảo, mơ màng. Và thật bất ngờ, trước khi ra khỏi kinh thành Huế, sông Hương “đột ngột rẽ dòng… để gặp lại thành phố lần cuối”.

+ Tác giả sử dụng biện pháp nhân hóa để thể hiện nội tâm hóa hình dáng dòng sông: “Đó là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”.
 -> Phép nhân hóa như một biện pháp đắt giá thổi hồn vào dòng sông và hơn cả là để nhà văn có thể kết nối sông Hương với con người và văn hóa của mảnh đất Châu Hóa xưa và xứ Huế ngày hôm nay.

– Sông Hương và thiên nhiên xứ Huế: Tiếp bước theo dòng chảy của sông Hương, ta sẽ bắt gặp một bức tranh thiên nhiên đẹp đến mê hồn:

+ Thiên nhiên Huế được nhà văn tái hiện thật sinh động với vẻ đẹp biến chuyển phong phú trong thời gian và cả không gian. Sông Hương phản chiếu vẻ đẹp biến ảo của xứ Huế “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Gắn liền với dòng sông là những địa danh vô cùng quen thuộc: Hòn Chén, Nguyệt Biều, Vọng Cảnh, Thiên Thai dường như sống động hơn: “sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”, “sắc nước trở nên xanh thẳm”…-> Sông Hương tôn tạo vẻ đẹp cho thiên nhiên xứ Huế và dòng sông cũng tạo nên một mảng trời riêng đầy sắc màu, văn hóa vùng đất cổ kính cố đô.

– Sông Hương và con người xứ Huế:

+ Thiên nhiên cùng dòng sông luôn đồng hành, gắn bó, gần gũi với con người. Tính cách con người xứ Huế được thể hiện qua dòng chảy sông Hương: mềm mại, chí tình, “mãi mãi chung tình với quê hương xứ xở”.

Thiên nhiên và con người xứ Huế gắn bó cùng nhau

+ Qua màu sắc không gian đất trời của Huế, màu sương khói ẩn hiện trên sông Hương, người con gái xứ Huế hiện lên qua ánh nhìn tinh tế của nhà văn với trang phục trang nhã, dịu dàng đậm chất người con gái Huế xưa “sắc áo cưới màu điều – lục các cô dâu trẻ vẫn mặc sau tiết sương giáng”.

Xem thêm: Phân Tích Hình Tượng Rừng Xà Nu Chi Tiết Nhất

* Vẻ đẹp của sông Hương hiện lên từ góc nhìn lịch sử:

– Tên của dòng sông được ghi trong cuốn “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi

– Sông Hương là một nhân chứng lịch sử của xứ Huế, của đất nước:

+ Là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời Đại Việt

+ Thế kỉ XVIII, vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân với tên tuổi người anh hùng Nguyễn Huệ

+ Nó đọng lại đến bầm da, tím máu, “nó sống hết lịch sử bi tráng của thể kỉ XIX”

+ Nó đi vào thời đại của cuộc cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển

+ Nó chứng kiến cuộc tổng tiến công và nổi dậy màu xuân năm 1968

* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn văn hóa:

Với kho cảm xúc cùng với vốn kiến thức sâu rộng, Hoàng Phủ Ngọc Tường còn khai thác sông Hương ở vẻ đẹp văn hóa của nó. Trước hết, Hương Giang mang vẻ đẹp của thi ca. Với khả năng tự làm mới mình, sông Hương tiếp tục khoác lên cho mình diện mạo mới. Nó khơi nguồn cảm hứng sáng tác cho các bậc nghệ sĩ. Nó đi vào thơ Tản Đà với dáng vẻ quá đỗi mềm mại, nhẹ nhàng “Dòng sông trắng – lá cây xanh”, hay dáng vẻ hùng tráng trong thơ của Cao Bá Quát “Trường Giang như kiếm lập thanh thiên”, …

Điều đặc biệt là cả Nguyễn Du và Tố Hữu đều gặp gỡ trong cảm hứng đối với dòng Hương Giang thơ mộng ấy. Nguyễn Du đã tạo nên khúc đàn bạc mệnh đi suốt đời Kiều khi tác giả lênh đênh trên con thuyền đầy phiến trăng. Còn Tố Hữu vẫn bắt gặp bóng dáng Kiều trên dòng sông hương, nhưng thi sĩ đã có một cách nhìn riêng. Với “Tiếng hát sông Hương”, Tố Hữu đã hướng tới khẳng định sức mạnh phục sinh tâm hồn cho những thân phận Kiều ở trên cõi đời này.

Qua tất cả những điều đó, Hoàng Phủ Ngọc Tường không chỉ thể hiện được tài năng nghệ thuật độc đáo của mình, mà còn cho thấy nền văn hóa thấm đượm tinh thần dân tộc phảng phất trong từng câu chữ, từng trang văn. Cái hay là ở điểm ấy.

Sông Hương đâu chỉ là điệu slow tình cảm dành riêng cho xứ Huế mộng mơ. Dòng sông ấy còn gắn với nền âm nhạc cổ điển Huế. Nhắc đến Huế, người ta thường nghĩ đến nhã nhạc cung đình. Nếu có dịp được một lần thưởng thức nhã nhạc cung đình trên dòng Hương Giang vào lúc đêm khuya, thì ta mới có thể cảm nhận rõ ràng về vẻ đẹp âm nhạc và dấu ấn văn hóa của mảnh đất cố đô.

Không những thế, ngay cả những câu hát, điệu hò du dương, êm ả trên sông nước, “tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khua” trong một khoang thuyền nào đó, hay tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân vang đâu đây cũng góp phần tạo nên vẻ đẹp âm nhạc của sông Hương.

Chất văn trong trẻo làm da diết lòng người của Hoàng Phủ Ngọc Tường cùng với vốn từ ngữ gợi tình, gợi cảm, đã làm toát lên cái sắc điệu riêng, cái vẻ đẹp rất riêng của dòng Hương Giang. Đó là vẻ đẹp trầm mặc, kín đáo nhưng sâu lắng hết mực. Vẻ đẹp ấy tựa hồ như một nét riêng trong vẻ đẹp tâm hồn của con người xứ Huế: trầm tư, mến thương.

2. Chất thơ của một ngòi bút tài hoa:

– Chất thơ được toát ra từ chính những hình ảnh xinh đẹp, ấn tượng nhất giàu chất nghệ thuật: “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”, “lập lòe trong đêm sương những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ…” ; qua cách so sánh liên tưởng gợi cảm: “Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời nhỏ nhắn như những vầng trăng non”.
– Chất thơ còn được điểm tô thêm ca dao, lời thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan.
– Chất thơ được cảm nhận ngay từ nhan đề bài kí gợi nét âm vang, trầm lắng của dòng sông: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”

III. Kết bài phần phân tích Ai đã đặt tên cho dòng sông

1. Giá trị nghệ thuật

• Sông Hương được tái hiện bằng một vốn hiểu biết phong phú về văn hóa, lịch sử, địa lý và văn chương của tác giả.
• Những cảm xúc sâu lắng cùng văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa đã tạo nên sức hấp dẫn của đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?

2. Giá trị nội dung

• Đoạn trích là hình ảnh của dòng sông Hương thơ mộng, trữ tình đầy chất thơ khi ở thượng nguồn đến khi về với thành phố Huế. Vẻ đẹp của sông Hương hiện lên với từng bước đi trong cuộc hành trình trở về với người tình thơ mộng. Và trong mỗi bước đi ấy, sông Hương như trưởng thành, thay đổi, lớn lên để từ một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại trở thành một bà mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở 
• Qua đoạn trích, người đọc cũng có thể cảm nhận được tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu lắng mà Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho dòng sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước.

Xem thêm: Hướng Dẫn Phân Tích Bài Chữ Người Tử Tù Dễ Hiểu

“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một tìm tòi và thể hiện sự mới mẻ của Hoàng Phủ Ngọc Tường đối với thể loại bút kí. Qua đó, tác giả đã ngợi ca vẻ đẹp của thiên nhiên xứ Huế và khẳng định được tài năng uyên bác của mình. Chính vì thế mà sông Hương đã trở thành một dòng sông bất tử, luôn chảy trôi mãi cùng thời gian và trong tâm trí độc giả.